Φανάρι

Περιήγηση στην ιστορία και τον πολιτισμό του

Το Φανάρι είναι από τα ωραιότερα αμφιθεατρικά χωριά της Ορεινής Ηλείας. Βρίσκεται σε υψόμετρο περίπου 600 μέτρων πάνω από την επιφάνεια της θάλασσας και σε γεωγραφικό πλάτος 37,4912953889 και γεωγραφικό μήκος 21,8641242672.  Ανήκει στον Δήμο Ανδρίτσαινας – Κρεστένων του νομού Ηλείας.

Το φανάρι ξεχωρίζει για τις πολλές πηγές του, τις πλατανοσκέπαστες ρεματιές με τα γάργαρα νερά, τα μυρωδάτα περιβόλια δίπλα στα σπίτια και για τα χωράφια με αμπέλια και ελιές. Αυτή την εικόνα βλέπει όποιος επισκεφτεί σήμερα το Φανάρι. Εικόνα που έχει μείνει αναλλοίωτη στο διάβα των αιώνων όπως μας πληροφορεί ο Άγγλος διπλωμάτης, στρατιωτικός και περιηγητής W. M. Leak (ΛΗΚ) που επισκέφτηκε το 1805 το Φανάρι : «.. Στις 12.15 φθάνομαι στο Φανάρι. Κατέχει μια ψηλή τοποθεσία μεταξύ δύο υψωμάτων. Στο ένα απ΄αυτά υπάρχουν κατάλοιπα φρουρίου ίσως της ρωμαϊκής εποχής και λέγεται Ζακούκα. Από τις δύο κορυφές κατεβαίνουν δύο ποτάμια που κατευθύνονται με αυλάκια στα περιβόλια, στα σπίτια, στους μύλους και στις κοινοτικές βρύσες του χωριού. Τα σπίτια είναι περικυκλωμένα από φρουτοπερίβολα και όμορφα πλατάνια στολίζουν τους ανοικτούς χώρους κοντά στα τζαμιά και κατά μήκος των δύο ρεμάτων. Ο αέρας είναι καθαρός και η δροσιά είναι μεγάλη στην καρδιά του καλοκαιριού…. Υπάρχουν 5-6 τζαμιά στο Φανάρι και 1300-1400 σπίτια…»

Οι κάτοικοι του Φαναρίου ασχολούνται  επί το πλείστον με την γεωργία και κτηνοτροφία.

Στο κέντρο του χωριού επί της κεντρικής οδού δεσπόζει το επιβλητικό θρυλικό πέτρινο τοξοειδές γεφύρι που φέρει το όνομα του χωριού "Φαναρίτικο Γεφύρι"

 Ο Πολιτιστικός Σύλλογος του Φαναρίου διοργανώνει με πολύ μεγάλη επιτυχία κάθε χρόνο στις 15 Αυγούστου την ημέρα της Παναγίας, μεγάλο πανηγύρι με ντόπια εδέσματα. Στο πανηγύρι είναι καλεσμένοι γνωστοί καλλιτέχνες της δημοτικής μουσικής που προσφέρουν αξέχαστη βραδιά με χορό και τραγούδι στους εκατοντάδες απανταχού Φαναριώτες αλλά και φίλους από τα γύρω χωριά. Είναι το σημαντικότερο γεγονός εκείνη την ήμερα σε όλη την Ορεινή Ολυμπία.

Στις 20 Ιουλίου κάθε χρόνο  μετά την θεία λειτουργία στο εκκλησάκι του Άι Λιά στην Ζακούκα κάτω από το κάστρο Κρεπακόρε ή της Ωριάς οι κτηνοτρόφοι του Φαναρίου διοργανώνουν μεγάλο τραπέζι με αγνά δικά τους αμνοερίφια και καλό κρασί. Οι γυναίκες του χωριού φτιάχνου ωραίες «γλυκιές κουλούρες» που τις μοιράζονται όλοι.

Η πρόσβαση στο Φανάρι γίνεται οδικώς με Ι.Χ. και με τα ΚΤΕΛ Αρκαδίας (Αθήνα) και Πύργου με τερματικό σταθμό την Ανδρίτσαινα. Το Φανάρι απέχει 5 χλμ. από την Ανδρίτσαινα. 18 χλμ. από τον Ναό του Επικούρειου Απόλλωνα. 40 χλμ. από την Κρέστενα. 50 χλμ. από την Αρχαία Ολυμπία. 60 χλμ. από τον Πύργο και 245 χλμ. από την Αθήνα.

Η αρχική ονομασία του Φαναρίου ήταν Αδρίτσα ή Αρδίτσα ( η άρδουσα ή αρδεύουσα – απ΄το ρήμα αρδεύω= ποτίζω) από το άφθονο νερό που τρέχει στα μέρη αυτά και άρδευε όλη την κοιλάδα που ανοίγεται προς τα κάτω και που ως και σήμερα, είναι ολοπράσινη. Το πόλισμα της Αδρίτσας χρώσταγε τ΄ όνομά του κατ΄ άλλους στον Άρδιστο, έναν απ΄τους πολλούς γιούς του Λυκάονα και κατ΄άλλους στη νύφη Αρδούσα ή Αρδώ. Στην κορφή πρώτα και στη θέση της Αρδίτσας ύστερα, άναβαν φωτιές μ΄εύφλεκτες ουσίες, φρυκτούς, που έμοιαζαν με φανούς και φανάρια κι έδιναν τα σήματα που ήθελαν στους δρόμους που οδηγούν απ΄τα δυτικά στ΄ανατολικά, απ΄τη Σκιλλουντία στην Παρρασία. Απ΄τους φανούς και τα φανάρια πήρε και την ονομασία του το Φανάρι. Φαναρίτικο ονομάστηκε και το βουνό, Φαναρίτικο και τα΄ονομα του χειμάρρου. Πότε η Αρδίτσα έγινε Φανάρι δεν είναι ακριβώς γνωστό. Γνωστό όμως είναι, πως στα χρόνια του Βυζαντίου το Φανάρι γνώρισε ακμή. Και άπλωσε τ΄όνομά του και σκέπασε όλη την αλλοτινή Τριφυλία – τη σημερινή Ολυμπία – απ΄το Λύκαιο ως την Ωλενα.

ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΔΙΑΔΡΟΜΗ ΤΟΥ ΦΑΝΑΡΙΟΥ

Το 1427 το Φανάρι δίνεται με αυτοκρατορικό χρυσόβουλο στο γνωστό Γεώργιο Γεμιστό – Πλήθωνα. Το Φανάρι αναφέρεται στους καταλόγους των τιμαρίων και κάστρων στα έτη 1354 μέχρι και το 1469 και πως «Ο οικείος της Βασιλείας μου κυρ Γεώργιος Γεμιστός να έχει το κάστρον της Βρύσεως και την χώραν Φαναρίου, μετά της αυτού νομής και περιοχής…. Τη 14 Νοεμβρίου 1427 Δεσπότης του Μυστρά Θεόδωρος Παλαιολόγος Πορφυρογέννητος». Αυτή η απόφαση που έδινε το Φανάρι με την περιοχή στο νεοπλατωνιστή Γεμιστό, επικυρώνεται στις 7 Οκτωβρίου του 1428 απ΄τον ίδιο τον Αυτοκράτορα Ιωάννη και απ΄το Δημήτριο Παλαιολόγο στις 15 Ιουλίου 1450 δηλ. τρία χρόνια πριν από την άλωση της Πόλης.

Δύο περίπου αιώνες από το 1498 ως το 1715 το Φανάρι θα ανήκει στην περιφέρεια της Μεθώνης και θα δεσπόζει της περιοχής (Territorio di Fanari)

Σύμφωνα με κάποιον Ενετό στα τέλη του 17ου αιώνα (οι Βενετοί έμειναν στην Πελοπόννησο τρείς δεκαετίες, 1685 -1715) η επαρχία Φαναρίου είχε 64 πόλεις, 6 αφανισμένες, 1458 οικογένειες με 6.268 κατοίκους.

Το 1715 οι Φαναρίτες υποκύπτουν οριστικά στους Τούρκους και η περιοχή ονομάζεται Καζάς (επαρχία) Φαναρίου με έδρα του αγά - διοικητή και καδή το Φανάρι. Μέχρι το 1821 μικρά χωριά έγιναν κωμοπόλεις και κεφαλοχώρια ενώ άλλα κεφαλοχώρια χάθηκαν ("ΟΛΥΜΠΙΚΑ" Αγησ. Τσέλαλης).

Με την απογραφή που έγινε στις 10/1/1811 υπήρχαν 2.500 χριστιανικές οικογένειες και 500 τούρκικες οικογένειες.

Με την έναρξη της επανάστασης του 21 οι Φαναρίτες Τούρκοι εγκαταλείπουν το Φανάρι και τρέχουν να ταμπουρωθούν στη Τριπολιτσά, όπου κοντά στην Καρύταινα, στα στενά του Αγ. Αθανασίου, ο Θ. Κολοκοτρώνης και οι άλλοι Πελοποννήσιοι, τους αποδεκάτισαν.

 Η επαρχία Φαναρίου, κατά το πρώτο έτος της ελευθερίας το 1821, είχε πληθυσμό 2.126 χριστιανικές οικογένειες με 9.121 κατοίκους και 865 οθωμανικές οικογένειες με 4.060 κατοίκους.

To 1832 είχε 3.134 χριστιανικές οικογένειες με 14.744 κατοίκους. Οθωμανικές οικογένειες δεν υπήρχαν πια. Αύξηση πληθυσμού 62% περίπου.

Στις 30 Απριλίου 1822, η πρώτη διοικητική διαίρεση  της Ελλάδος, όπως προκύπτει από τα Αρχεία της Ελληνικής Παλιγγενεσίας είναι η εξής:

 Η ελληνική χώρα διαιρείται εις επαρχίας. β) Αι επαρχίαι υποδιαιρούνται εις αντεπαρχίας, πρώτης και δευτέρας τάξεως και εις κοινότητας….». Ο οργανισμός αναφέρεται με λεπτομέρειες στους επάρχους, αντεπάρχους και στις κοινότητες, Η κάθε κοινότητα είχε τρεις δημογέροντες, από τους τρεις η διοίκηση διορίζει τον έναν πρόεδρο. Οι τρεις πρώτοι έπαρχοι της επαρχίας Φαναρίου (Ολυμπίας) ήσαν οι: Γεράσιμος Κομποθέκλας, Δημήτριος Σαρατζόγλου  και Λυκούργος Κρεστενίτης.

Με την υπ’ αρίθμ. 1698 πράξη της κυβερνήσεως και δια του Ι΄ψηφίσματος της 13/4/1828, η Ελλάδα διαχωρίζεται διοικητικά σε τμήματα.

Άρθρον 1ο: Η Πελοπόννησος περιλαμβάνει επτά τμήματα… «το ζ΄ τμήμα, αποτελείται, εκ των επαρχιών Φαναρίου, Καρυταίνης, Τριπολιτσάς και Αγίου Πέτρου, φέρει δε όνομα Αρκαδίας». Εδώ βλέπουμε ότι το 1828 η επαρχία Φαναρίου (Ολυμπίας) ανήκε στο τμήμα της Αρκαδίας. Έκτακτος επίτροπος του Ζ΄ τμήματος της Αρκαδίας διορίστηκε ο στρατηγός Αλέξανδρος Βλαχόπουλος από την Ήπειρο. «Στο τμήμα της Αρκαδίας συγκροτήθηκε και λειτούργησε Διοίκηση Καρύταινας και Φαναρίου με έδρα την Καρύταινα και τοποτηρητεία Φαναρίου με έδρα την Ανδρίτσαινα».  (Δημ. Πρίγγουρης από την Λυνίσταινα)